Inspecties: criminele netwerken van zzp'ers en bureaus actief binnen de zorg

De Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd (IGJ) en de onderwijsinspectie hebben hun onderzoek naar diplomafraude met de Tweede Kamer gedeeld. Samengevat stellen de inspecties: criminele netwerken van zzp'ers en bureaus zijn actief binnen de zorg. In dit artikel lees je de meest opvallende conclusies uit het rapport. 

Landelijk onderzoek naar fraude

In april dit jaar werd bekend dat het landelijk onderzoek naar diplomafraude zou worden opgeschaald. Het werd de jaren ervoor duidelijk dat er een vicieuze cirkel is van diplomafraude in de zorg en dat daar verdiepend onderzoek op moest komen. Drie jaar geleden gaf de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) aan dat er verwevenheid is tussen criminaliteit en zorg. Dit jaar nog herhaalde de burgemeester van Ede dat criminelen zich uit blijven geven als zzp'er in de zorg. De inspecties van zorg en onderwijs concluderen nu dat fraude en gesjoemel met diploma’s en opleidingen voor de zorg te makkelijk verloopt. Met het rapport 'Er is meer aan de hand' geven zij hun beeld over de misstanden in de sector. Het probleem van georganiseerde fraude speelt in de wijkverpleging, verpleeghuizen, de GGZ, de Jeugdzorg en in de Gehandicaptenzorg. Alleen ziekenhuizen en privé klinieken blijven gespaard, zo lijkt het. Het beeld dat een gebrek aan controle criminelen aan trekt in de zorg wordt nu bevestigd.

Criminele netwerken van zzp'ers en bureaus

"De inspecties zien dat er netwerken zijn van zorgaanbieders, bemiddelingsbureaus, opleiders en EVC-aanbieders die misstanden en fraude mogelijk maken. Uit meldingen, rapporten, strafzaken en nieuwsberichten blijkt dat sommige bureaus en zzp’ers genoemd worden in verband met criminaliteit." Deze misstanden nemen sinds een paar jaar snel toe, zo stellen de inspecties. Er is sprake van fraude bij diverse schakels in de zorgketen; van opleiders tot stagebedrijven en van mensen met een strafblad tot bemiddelingsbureaus. "We zien dat er zakelijke (eigendoms)relaties bestaan tussen zorgaanbieders, EVC-bureaus, opleiders en bemiddelingsbureaus die mogelijk misstanden faciliteren." Wanneer er zakelijke verbanden zijn binnen die keten kan er "sprake zijn van een gesloten circuit waar geen enkele overheidsinstantie (over)zicht op heeft." Anders gezegd werken de controlerende instanties op hun eigen domein en is de onderlinge samenhang van de losse delen niet in beeld. "Er is sprake van een toezichtvacuüm." Ook zijn de toetredingsdrempels laag. "De zorg en het onderwijs zijn gebaseerd op een stelsel van toegankelijkheid waardoor het voor mensen met minder goede bedoelingen, waaronder criminelen, eenvoudig is om binnen te komen."

Welke vijf spelers maken fraude mogelijk?

"Dat er meer aan de hand is in de sector blijkt uit de toenemende verwevenheid van zorg met criminaliteit en fraudenetwerken, de toename van het aantal meldingen over fraude met zorgdiploma’s en de toename van het aantal zzp’ers met een criminele achtergrond werkzaam in de zorg." Uit het rapport komt naar voren dat de keten van fraude uit vijf soorten spelers bestaat. Deze partijen werken op zo'n wijze samen dat er op stelselmatige wijze fraude kan worden gepleegd en geld kan worden verdiend.

1. Versneld een diploma via de onderwijsinstelling

De eerste stap in de keten is het behalen van een diploma, zonder daarvoor volledig opgeleid te worden. Zo is er een handel in nepdiploma's. Ex gedetineerden werden bij het verlaten van de gevangenis "aangesproken door derden (waarvan ze de naam niet meer wisten) hoe gemakkelijk het is een diploma of VOG te kopen. De genoemde bedragen variëren van €1000,- tot €6000,- waarbij het diploma ook geregistreerd zou zijn bij DUO." Ook is er handel in het verkort doorlopen van een opleiding. "Opleidingen binnen het niet (door de overheid, red.) bekostigd onderwijs mogen ook versneld aangeboden worden." Versnelde trajecten bieden de kans om vrijstellingen of een verkort programma aan te bieden. Ook hierbij vindt fraude plaats. Zo vond de IGJ het "opvallend dat een aantal van deze personen na enige tijd via een EVC-traject alsnog een diploma hadden gekregen, terwijl ze enkel met vervalste documenten hebben gewerkt." Er zijn vermoedens van netwerken die ook snel inspelen op opgeworpen barrières als het op MijnDUO aankomt: "zo is er melding gedaan dat zorgaanbieders die een diploma wilden checken bij DUO werden omgeleid naar een “nep” diplomaregister. Het feit dat deze online nep-omgeving gecreëerd is, met daarbij de nodige kosten, doet vermoeden dat het om een groter georganiseerd verband gaat." 

2. Vrijstellingen krijgen via het EVC bedrijf

"In zowel het bekostigd als niet-bekostigd onderwijs is het voor individuele studenten mogelijk om vrijstellingen aan te vragen voor delen van de opleiding, bijvoorbeeld op grond van eerder behaalde diploma’s. Ook kunnen vrijstellingen toegekend worden op basis van EVC-certificaten." Via EVC-certificaten kunnen delen van een opleiding overgeslagen worden. Het aantal gecertificeerde EVC-aanbieders is tussen 2021 en 2024 meer dan verdubbeld van 19 naar 42. Het Register EVC-certificaten heeft haar proces niet geborgd. Ook zijn er niet-gecertificeerde EVC-aanbieders actief op de markt. De EVC-kandidaat wordt niet altijd gezien door de school, soms is dit een volledig administratief proces. "Vrijstellingen worden veelal voor alle kerntaken van een opleiding gegeven, en zelden voor delen. Wij vinden het bijzonder dat iedere kandidaat alle kerntaken en bijbehorende werkprocessen zou beheersen." Examencommissies hebben geen goed beeld van de kwaliteit van EVC-aanbieders en de kwaliteit van de EVC-certificaten en bijbehorende onderliggende dossiers.

3. Intermediairs die ongekwalificeerde kandidaten bemiddelen

"Er zijn bemiddelingsbureaus die (doelbewust) ongekwalificeerde en onbevoegde/onbekwame zzp’ers uitzenden bij zorgaanbieders." Bemiddelingsbureaus hebben volgens het rapport een centrale rol. "Zorgaanbieders zijn verantwoordelijk voor de kwaliteit van het ingezette personeel en moeten zelf checken of zzp’ers bevoegd en bekwaam zijn. Gezien de arbeidsmarktproblematiek laten ze dit echter vaak over aan de bemiddelingsbureaus." Hier kan echter niet op vertrouwd worden. "Ondanks dat uiteraard de meeste bemiddelingsbureaus en zzp’ers het goede en juiste doen, misleidt een deel van de bureaus de zorgaanbieders door zorgverleners met vervalste papieren te bemiddelen." Het bewust inzetten van ongekwalificeerde kandidaten is dus gebruikelijk bij een aantal bureaus. Hoe je een bureau moet herkennen dat betrouwbaar is, wordt niet besproken. "Geen van de betrokken ketenpartners ‘heeft’ voldoende mogelijkheden om op te treden tegen deze malafide bemiddelingsbureaus... De IGJ heeft geen toezicht op bemiddelingsbureaus wanneer zij niet ook zorgaanbieder zijn." Geen van de betrokken partijen, zoals de Nederlandse Arbeidsinspectie (NLA), de IGJ, de IvhO, de politie of gemeenten, is probleemeigenaar. Er is geen (gezamenlijke) informatiepositie en/of aanpak. Meldingen worden niet of selectief opgepakt, afspraken om informatie te delen ontbreken en effectieve handhaving wordt niet ingezet.

4. Zorgorganisaties die verbonden zijn met het criminele circuit

"Er zijn hoge risico’s voor de kwaliteit en veiligheid van zorg bij zorgaanbieders die verbonden zijn met het criminele circuit", zo stelt het rapport. Naast het feit dat legitieme zorgorganisaties soms ongekwalificeerde zzp'ers inhuren, is er nog een andere mogelijkheid: de zorgorganisatie maakt zelf onderdeel uit van het netwerk. "De IGJ vermoedt vanuit de meldingen dat er ook sprake kan zijn van beïnvloeding van cliënten om ze aan te zetten tot strafbare feiten. De zzp’ers hebben toegang tot persoonlijke informatie van kwetsbare personen. Dit is informatie die mogelijk interessant is voor criminele netwerken."

5. De zzp'er blijkt soms oppasser met een strafblad

"Begeleiding van cliënten, bijvoorbeeld in de gehandicaptenzorg en jeugdzorg, mag niet afhankelijk zijn van ondeskundige medewerkers. Zo hoort de IGJ tijdens toezichtbezoeken over zzp‘ers die geen begeleiding geven aan cliënten en jeugdigen, maar slechts fungeren als ‘oppasser’, videogames spelen en slechts ‘op hun telefoon zitten’. Deze ‘begeleiders’ weten niet hoe ze om moeten gaan met onbegrepen gedrag en complexe casuïstiek. De IGJ ziet in meldingen dat dit meermaals tot ernstige calamiteiten heeft geleid." Collega’s die zich melden met zorgen doen dit vaak anoniem omdat ze zich sterk geïntimideerd of zelfs bedreigd voelen door de betreffende zzp’er. "De inspecties troffen voorbeelden aan waarbij zzp'ers worden gelinkt aan heling, cybercrime, diefstal, plofkraken, handel in hard- en softdrugs, gewelds- en vermogensdelicten, oplichting, straatroof, en overvallen. Ook heeft de IGJ enkele meldingen over zorgverleners met een strafblad voor deelneming aan een misdadige organisatie met het oogmerk tot het plegen van terroristische misdrijven en misdrijven tegen de veiligheid van de staat. Deze personen werkten in de zorg met een vervalst diploma maar ook met een vervalst VOG."

Brandbrief leidde tot onderzoek, leidde tot conclusies

De conclusies in het rapport zijn zeer kritisch. Het aanleggen van een gesloten criminele keten is mogelijk en integraal toezicht hierop ontbreekt. Zo wordt duidelijk waarom goede zzp'ers te lijden hebben onder slechte voorbeelden. Daarnaast is volgens het rapport de bemiddelende organisatie de meest kwetsbare schakel in het verhaal, waarvan je moet afwachten of deze wel of niet gekwalificeerde kandidaten levert. Er zijn bureaus die "eigenlijk iedereen bemiddelen die zegt in de zorg te willen werken" en er zijn bureaus die "een groot aantal inschrijvingen tijdens de standaard intakeprocedure ziet afvallen, omdat men geen valide diploma en/of VOG kan laten zien." Een kandidaat die afgewezen wordt bij het ene bureau, kan op die wijze aan de slag bij een ander. "De IGJ herhaalt de eerdere oproep aan werkgevers in de zorg om steeds diploma’s, cv’s en een Verklaring Omtrent het Gedrag (VOG) te controleren. Want ook als die controle is uitbesteed aan een bemiddelingsbureau, blijft de werkgever verantwoordelijk."

Hoe wordt het tij gekeerd? Voorlopig nog niet, zo lijkt het. "We zien hiaten in het stelsel van (overheids)toezicht op bemiddelingsbureaus en EVC-aanbieders. Bevoegdheden voor het uitwisselen van informatie tussen verschillende instanties zoals toezichthouders, opsporingsdiensten, zorgverzekeraars en betrokken zelfstandige bestuursorganen (ZBO) zijn beperkt." Alhoewel de brandbrief van zorgprofessionals enkele maanden geleden dus tot stevige conclusies leidde, is de vraag welke maatregelen getroffen gaan worden om deze frauduleuze mogelijkheden een halt toe te roepen. Wordt vervolgd.